Przesunięcie terminu uchwalenia planów ogólnych

Obowiązujący termin na uchwalenie przez gminy planów ogólnych to 1 stycznia 2026 r. Biorąc pod uwagę czas niezbędny na przeprowadzenie samej procedury planistycznej oraz aktualny stan jej zaangażowania, trudno nie odnieść wrażenia, że termin ten jest nierealny. Jego ewentualna zmiana nie jest wyłącznie kwestią zmiany przepisu ustawy. Reforma planistyczna jest jednym z kamieni milowych zapisanych w KPO, zatem w pierwszej kolejności konieczna jest zmiana terminu przyjętego w tym dokumencie. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej planuje renegocjować część kamieni milowych – także ten dotyczący reformy planistycznej.

Przedstawiciele samorządów od dawna apelują o przesunięcie w czasie obowiązku uchwalenia planów ogólnych. Od 1 stycznia 2026 r. nie będzie można już budować na obowiązujących dziś zasadach. Dla gmin oznacza to paraliż inwestycyjny.

Za mało czasu na planowanie

Nieuchwalenie do końca 2025 r. planu ogólnego będzie skutkować paraliżem inwestycyjnym, bo nie będzie już możliwe ani wydawanie nowych decyzji o warunkach zabudowy, ani uchwalanie nowych planów miejscowych.

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej: u.p.z.p.), w kształcie obowiązującym od 25 września 2023 r., nakłada na wszystkie gminy obowiązek posiadania planów ogólnych – i to już od 1 stycznia 2026 r. To bardziej rygorystyczny termin niż ten wynikający z samego Krajowego Planu Odbudowy (KPO), w którym jednym z kamieni milowych jest właśnie reforma planistyczna. Zgodnie z założeniami KPO, co najmniej połowa gmin powinna uchwalić plany ogólne do połowy 2026 r. W tym kontekście najprostszym rozwiązaniem byłoby przesunięcie terminu ustawowego na dzień 1 lipca 2026 r. – wciąż zachowana byłaby zgodność z terminem warunkowanym zapisami KPO. Niestety przesunięcie daty granicznej o pół roku to wciąż za mało.

Warto zwrócić uwagę, że do końca ustawowego terminu na uchwalenie planów ogólnych pozostało 21 miesięcy, a wciąż jeszcze nie wydano wszystkich przepisów wykonawczych. Ani nadmierny pośpiech, ani brak rozporządzeń wykonawczych nie stanowią warunków sprzyjających do przeprowadzenia tego wymagającego procesu. Wbrew temu, co mówi strona rządowa, uchwalenie tych planów nie jest drugorzędną czynnością dotyczącą kilkustronicowego dokumentu. Wcześniej trzeba przeprowadzić szereg analiz oraz procedur planistycznych. W wielu wypadkach to się może nie udać w tak krótkim czasie. Dla gospodarki może to być prawdziwa katastrofa, ponieważ tysięcy inwestycji nie będzie można zrealizować, bo nie będzie możliwości załatwienia formalności na starych zasadach.

O zmianie terminu jeszcze nieoficjalnie

Na marginesie warto wspomnieć, że już raz podjęto próbę przesunięcia tego terminu o dwa lata, w ramach tzw. wrzutki do projektu przedłużającego ważność tarczy energetycznej. Jednak nic z tego nie wyszło – problem pozostał. Jak się okazuje, pojawiła się szansa na zmianę daty obowiązywania planów ogólnych w gminach.

Z nieoficjalnych jeszcze informacji wynika, że Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR) pracuje nad pakietem zmian do renegocjacji KPO w zakresie ustanowionych kamieni milowych. Jednym z elementów tego pakietu ma być właśnie reforma planistyczna. To dobra wiadomość przede wszystkim dla samorządów, ale także dla inwestorów. Jeśli faktycznie uda się przesunąć datę kamienia milowego obejmującego reformę planistyczną, to nie będzie przeszkód, aby znowelizować stosowne przepisy ustawy planistycznej. Wstępnie mówi się o dodatkowych dwóch latach. A początek 2028 r. już brzmi realistycznie. Na razie jednak ani Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej nie podnosi tego tematu oficjalnie, ani Ministerstwo Rozwoju i Technologii nie zmienia dotychczasowego stanowiska – i utrzymuje, że żadne przesuwanie terminów nie wchodzi w grę.

Tak naprawdę to, ile dodatkowego czasu gminy uzyskają na uchwalenie planów ogólnych, zależy od możliwości negocjacyjnych i oceny realnego czasu potrzebnego na wdrożenie wymaganych zmian. Decyzja o długości przesunięcia powinna być jednak oparta na realistycznej ocenie możliwości administracji lokalnych oraz konieczności zachowania zgodności z celami KPO. Jest raczej duże prawdopodobieństwo, że przesunięcie terminu jednak nastąpi. Czy będą to dwa dodatkowe lata, czy rok – jeszcze nie wiadomo. Wszystko zależy od efektów renegocjacji kamieni milowych z KPO. Szczegóły w tym zakresie znane będą pewnie na początku drugiego kwartału tego roku.

Dofinansowanie samorządów w reformie planistycznej

Poza kwestią wyśrubowanego terminu przygotowania planów ogólnych gminy, samorządowcy zwracają uwagę, po pierwsze, na brak osób z odpowiednim przygotowaniem merytorycznym (tych już zatrudnionych w urzędach, jak i tych dostępnych na rynku pracy), a po drugie – na kosztochłonność przygotowania i przeprowadzenia całej reformy. W odpowiedzi na te niepokojące samorządowców kwestie, Ministerstwo Rozwoju i Technologii uruchomiło nabór wniosków o uzyskanie wsparcia:

• dla gmin – na wdrożenie reformy zagospodarowania przestrzennego, oraz 

• dla uczelni wyższych – na prowadzenie kursów dokształcających dla pracowników samorządów i planistów przestrzennych.

Nabór wniosków o uzyskanie wsparcia dla gmin na działania w zakresie wdrożenia reformy planowania i zagospodarowania przestrzennego w gminie poprzez przygotowanie i uchwalenie planu ogólnego gminy, gminnego programu rewitalizacji oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w ramach inwestycji A1.3.1. już się rozpoczął i będzie prowadzony w trybie ciągłym – wnioski można składać od 7 marca br. do 31 maja 2026 r. 

Łączna kwota środków przeznaczonych na wdrożenie reformy planowania i zagospodarowania przestrzennego w gminach ze środków Krajowego Planu Odbudowy wynosi ponad 893 mln zł. Maksymalna wysokość dofinansowania dla każdego wniosku jest szacowana indywidualnie za pomocą algorytmu. Ten uwzględnia m.in.: powierzchnię gminy, liczbę ludności w gminie oraz powierzchnię lasów – według danych na dzień 31 grudnia 2022 r. Na stronach internetowych resortu udostępniono wykaz maksymalnych kwot wsparcia na przygotowanie i uchwalenie planu ogólnego dla każdej gminy. 

Zgodnie z regulaminem, do wydatków kwalifikowalnych będą zaliczane wydatki związane z opracowaniem:

• planu ogólnego, 

• gminnego programu rewitalizacji, 

• miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a także 

• wydatki na opracowania, ekspertyzy, analizy i dokumentację techniczną.

Cały czas prowadzone są bezpłatne szkolenia, w ramach których eksperci resortu rozwoju i technologii omawiają i wyjaśniają zasady naboru wniosków o finansowe i organizacyjne wsparcie gmin we wdrażaniu planów. Zakres działań objętych wsparciem to m.in. ważne terminy, kryteria wyboru projektów, poziomy dofinansowania czy dokumenty niezbędne do przygotowania wniosku. Pracownicy jednostek samorządu terytorialnego mogą korzystać ze specjalnej bazy wiedzy dotyczącej reformy systemu planowania przestrzennego.

Małgorzata Siwik